BIGARREN ZATIA

 

Jauregi-ko lili-baratze aberatsa. Buruz buru, burnimakilak eta burnizko atea. Haren gibeletik bideska. Urrunago mendiak. Ezkerrean etxea, bere ate nagusiarekin. Eskuin aldean oihana. Denbora hartako palmondo, landare, alki eta bertze. Ez ahantzi mendearen asieran gaudela. Etxeko atetik ateratuko dire Panpilli eta Iñaxio. Gure Panpilli golfman-ez jauntzirik, egiazki irringarri heldu da.

 

 

 

I. AGERRALDIA

 

Panpilli eta Iñaxio

 

IÑAXIO: (Etxeko atetik ateratuz) Ator hunat, Panpilli, ator hunat. Barnean baino hobekiago gaituk hemen, baratzean, eskola hartzeko. Golfean ikasi behar duk. Ator hunat.

PANPILLI: Hor ez, Iñaxio, hor ez. Barnean nahiago diat, hemen agerian baino.

IÑAXIO: Zer duk? Ahalgetzen?

PANPILLI: Norbaitek ikusten banau hola, golfmanez jauntzita, itxura huntan...

IÑAXIO: Zer? Ikusirik ere zer pentsatuko? Aberatsa haizela. Edo Kondia. Hoiek ibiltzen dituk hola, golfian ikasten. Makila hauek ez dituk itzainen eskutan ikusiko maiz, egon trankil.

PANPILLI: Sar gaiten barnerat, Iñaxio! Jendearen aintzinean nola agertuko nauk hola, zapantzarrez jauntzita? Ahalgetzen hauk, Iñaxio. Tira, ator, ator barnerat...

IÑAXIO: Ez jauna. Hire andreak ekarria nau, Miarritzetik Hazparneraino, hiri golfean erakusteko. Eta berak errana dit: «Hementxet ariko zerate, baratzean, jendearen bistan. Ikusi dezatela, guk ere badakigula golfean. Hola errespetatuko gaituzte.» Entzun duk? beraz... har zak makila hau eskutan. Ez hola ez... Hola... Hola. Hau ez duk aitzurra, mutikoa! Zek uste duk? Arto-jorran ari haizela orai ere, gure gazte-denboran bezala? Zabaldu hitzak zangoak! Ez hola gizona... Zer pentsa behar dituk itxura hortan ikusten bahaute? Makurtu zak gerri hori... ez hoinbertze... gehixeago... gehixeago erran diat... altxa zak orai makila hori puliki, puliki... eskuineko besoa apaldu gabe... ezkerreko zango hori gibelegi duk gizona... etzakala eskuineko besoa okertu mutikoa... bertzea altxa zak... altxa... sudurraren mailla hartu arte... hor!... sar zak orai tripa hori... hola... hola... hola; ipurdia ateratu gabe... burua altxa zak goraxeago... hola... eskuineko begiaz behazak orai pilota... eta ezkerrekoaz eskuineko beharria... burua higitu gabe... burua higitu gabe erran diat!

PANPILLI: Izerditan nagok, Iñaxio!

IÑAXIO: Ago ixilik! Golfean etzakala izerdia aipatu. Entzun duk? Ago geldigeldi holaxet. Ez adi mogi... egon holaxet... nik manatu arte... eta erran zak orai: Good by!

PANPILLI: Good by!

IÑAXIO: Good morning!

PANPILLI: Gu monin!! Izerditan nagok, Iñaxio!

IÑAXIO: Ago ixilik! Ez hadila golfean euskeraz ari. Zer pentsatu behar ditek entzuten bahaute! Errak: How do you do...

PANPILLI: Attinttu!!

IÑAXIO: Ago holaxet, nik pipa pixtu artean. Ia guritzen zaizkitan pittat ezur eta zain horiek!

 

 

 

II. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta jaun erretora

 

ERRETORA: (Burnien gibeletik) Baina, baina, baina, Aitaren eta semearen... (lotzen da irriz) baina gizona... (farrez)

PANPILLI: (Ahalgetua) Hori! Aintzina, Jaun erretora! Sar zaite...

ERRETORA: Baina gizona... (Sartzen da irriz) Nork ezarri zaitu zu, itxura hortan? Zer ari zinen hor? Xoriak izi arazten?

PANPILLI: Zer ba? Zer egin behar jakiteko, ez ote naiz aski handia nihaur?

ERRETORA: Bai gizona, bai. Barkatu, barkatu. Apeza izanagatik, ezpaitiagu umorea galdua. (irriz) Ni ere lotuko baninza... (Paisola altxatzen du golfeko makila balo bezala, irria ezin atxikiz) Iñaxio... hasi behar nauk ni ere golfean!... Barkatu, jaunak, barkatu... Badakit ez nuela hola irri egin behar baina... Ikusten direnak ikusi-ta... irri egin gabe egoitea ere...

PANPILLI: (Iñaxio-ri) Zer erran diat nik?

IÑAXIO: «Apezak azken hitza bere» aditua nuen, baina «azken irria» ez. Gu ere, zonbeit prediku entzun eta, berdin lotuko bai gintazke elizan irriz, Jaun erretora. Nahi duzu froga egitea?

ERRETORA: Ez gizona, ez. Barkatu, barkatu...

PANPILLI: Ni ere gustorago ibiliko nindake pilotan, baina... gu bezelakoak golfean ibili behar izaiten bai dire.

ERRETORA: Bai gizona, bai. Bakotxak bete bitza bere egin-beharrak.

IÑAXIO: Ator oihanerat Panpilli, han trankilago egonen gaituk.

PANPILLI: Orai erraiten duk ori? Agur, Jaun Erretora. Berehala jinen zaizu etxekoandrea. Barkatu baina... (Etxe atetik oihuka) Mikolasa! Jaun erretora hemen dela erraiozu etxeko-andreari!! Agur beraz, Jaun erretora...

IÑAXIO: Agur...

ERRETORA: Bai, agur, jaunak, agur! Eta barka, barka... (Otoitz-liburua zabaltzen du) Jauna! Lagun zaidazula, orai ere, irriari gaina hartzen! Mundu huntan ez baita lan errexa... neretako bederen!

 

 

 

III. AGERRALDIA

 

Erretora eta Mikolasa

 

MIKOLASA: Egun on, egun on, Jaun erretora. Errana diot etxeko andreari. Berehala jinen zaizu. Jarri, Jaun erretora, Jarri. Zer hartuko duzu?

ERRETORA: Egun on, Mikolasa. Zer hartuko? Itzalean jarririk pausa pittat. Ba da munduan hoberik? Errazu, Mikolasa: nork manatzen du hemen?

MIKOLASA: Hemen? Aspaldi huntan deabruak, ene gustoko. Gure gaixo etxeko Jauna, horra nola ibilki duten. Eta sos guziak harek eginak izaki. Bere izerdiaz. Gure etxeko andrea ikusiko bazenu! Soineko bat jauntzi ta bertzea ken, edergailu bat ken eta bertzea ezarri... harek ez du buruan besterik (Ixilik) Hereinegun eskeinia zion, nagusiak berak, Ezpeletako mediku gazteari, gure Mayi-ren eskua...

ERRETORA: Hola aditua nuen, bai...

MIKOLASA: Eta atzo berriz, Xato-rat joanak dire aita-amek, markisaren ikusterat. Ez dakit zer erranen zioten.

ERRETORA: Jainko maitea! Eta?

MIKOLASA: Eta? Etxerat itzuli ordu, amak oihuka alabari: Markisarekin eta markisarekin behar zuela ezkondu.

ERRETORA: Eta Mayi gaixoak?

MIKOLASA: Ezetz eta ezetz! Harek bere Beñat zuela maite. Aitak emana ziola harekin esposatzeko baimena...

ERRETORA: Amak orduan?

MIKOLASA: Aitari dei egin segidan eta galdetu: eia hura egia zen! Aitortzeko kopeta bazuen!

ERRETORA: Eta aitak?

MIKOLASA: Aitak? Betikoa! Lehenbizi baietz, gero ezetz, gero baietz eta ezetz, eta azkenean... ukatu!

ERRETORA: Jainko maitea! Alabak orduan?

MIKOLASA: Nigarrez lotu eta alde egin. Zer nahi duzu egitea?

ERRETORA: Eta aitak?

MIKOLASA: Alaba hartu berriz bakarrean eta: nigarrik ez egiteko, bere midikuarekin ezkonduko zela. Bertze guziak gezurrak zirela, etxean hura zela nagusi, ta holakoak...

ERRETORA: Beñatek artean?

MIKOLASA: Beñat-ek ez daki deusik. Aitaren baimena duelakoan, hura trankil duzu.

ERRETORA: Eta Markisa?

MIKOLASA: Markisa? (Ixilka) Orai etortzekoa zaigu, gure Mayi-ren eskua eskatzerat! Hitzemana baitiote atzo, neskaren burasoek!

ERRETORA: Ze saltsa! Bainan, zer saltsa!

MIKOLASA: Saltsa? Orai aterako da hemen saltsa! Orai, orai, goiz huntan!

ERRETORA: Zer ba?

MIKOLASA: Ez dizut ba erraiten, Markisa etortzekoa zaigula?

ERRETORA: Bakarrik?

MIKOLASA: Bai zera! Uda huntan etxean duen Moseñore apaiz pinpirin horrekin!

ERRETORA: Mikolasa!

MIKOLASA: Barkatu, Jaun erretora! Guri ere hasiak bai zaizkigu zainak nagusitzen.

ERRETORA: Eta Beñat?

MIKOLASA: Beñat? Baina... orai etortzekoa dela ez dizut ba astian erran? Nun duzu zuk egun burua, Jaun erretora?

ERRETORA: Ze saltsa! Baina ze saltsa!

MIKOLASA: Zer erran behar dio orai Beñat-i, gure nagusiak? Baina ixo! Heldu da norbeit! Hemen erranak, Jaun erretora, begoz gure artean. Bertzela...

ERRETORA: Bai emaztekia, bai...

MIKOLASA: Atzo ere... (Ixilka) Igorria ninduten etxetik. Beti bezala, Mayi-k antola behar, gero, puska guziak. Ixo!

ERRETORA: Nor dator?

MIKOLASA: Etxeko mutxurdina! Horren burua ere! Errotuko gaituzte hemen denen artean, errotuko!

ERRETORA: Bego, Mikolasa. Denek komedia egiten ari direnez, sar gaiten gu ere komedian. Umorea nausituko da hemen azkenean Mikolasa, ikusiko duzu!

MIKOLASA: Umorea? Ez nerea beti, jaun erretora. Nerea aspalditik hil zen.

 

 

 

IV. AGERRALDIA

 

Erretora eta Maiena

 

MAIENA: O, jaun erretora! Nere koinata laister duzu hemen. Eta ni laisterka jautsia, haren aintzinetik. Ba nuen-eta zuri zerbeit erran beharra. Etzait aixe ateratuko baina...

ERRETORA: Zer duzu Maiena, zer duzu... Jar zaite hementxet.

MAIENA: Bai, jaun erretora. (Jartzen da) Ez! Ez naiz hemen jarriko, bideari buruz. Nahiago diot bizkarra eman.

ERRETORA: Bideari bizkarra eman? Zer egin dizu bideak zuri?

MAIENA: Bideari edo... bidetik pasa ditazkeneri... Ez bai nioke nihorri pekatu egin-arazi behar! Gizon hoiekin kasu haundia eginez bizi beharra naiz, erretor jauna. Elizaraino joateko ere, beldur nauzu. Bidean kausitzen ditudan galtzadunen begietan irakurtzen bai dut, nik piztutako sua. Aragia ezpaita lo! Trankil egoiteko, zer egin behar nuke, jaun erretora?

ERRETORA: Hol-hola segi, Maiena.

MAIENA: Bai baina... gizoneri ez diet pentsamendu txarrik ekar araziko?

ERRETORA: Ez aixe, Maiena, ez aixe... (Lotzen da irriz) Ez banu bertze buru hausterik...! (Irriz beti) Leher egin-araziko nauzute zuek, etxe huntan!

MAIENA: Zer nauzu! Denen gustoak ezpaitira berdinak izaten...!

 

 

 

V. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Geaxine

 

GEAXINE: Barkatu, jaun erretora. Gu bezalakoek ba dute beti zernahi egin beharra. Bati sosa eman, bertzeari konseillu... Nola duzute jaun erretora hola, idorrean, txanpaiñik gabe?

ERRETORA: Txanpaiña aste-egun batez, hola, bazkal aintzinetik?

GEAXINE: Ze ba! Guk ura bezela edaten dugu! (Maiena-ri) Erran ekartzeko, Maiena.

ERRETORA: Ez, ez, neretako ez andrea.

GEAXINE: Zer uste duzu ba? Txanpain pinta batek leher egin-araziko gaitula gu? Ez gaituzu hortan, jaun erretora.

ERRETORA: Badakit, badakit. Ez da hori, bainan... Ohiturarik ezpaitut nik hola...

GEAXINE: Guri berriz, txanpaiñik gabe, kusian mihia zikintzen. Barnea behar bezela garbitzeko, ez duzu txanpaiña baino gauza oberik. Langostak beheitiarazteko eta... Horra: Aspaldi zurekin mintzatu beharra nintzen, jaun erretora. Hargatik deitu zaitut. Nere iando zabalean zure etxeraino joateko, karrika ertsiegiak bai dire horiek. Sosaz nola zabiltza, jaun erretora?

ERRETORA: Sosaz? Usaian bezela, Geaxine: beti nahikoa eta sekulan ez aski.

GEAXINE: Hola bizitzea ere! Sosik gabe! Har zazu hau, har zazu. (Xekea ematen dio) Hunek arinduko zaitu.

ERRETORA: Milesker, andrea. Jainkoak ordain deizula. Hementxet, nere meza-liburuan ezarriko dut. Eta behartzen naizelarik, baliatuko. Orai ere ba dut alargun gaixo bat...

GEAXINE: Behazu zenbatekoa den...

ERRETORA: Orai beatu? Tira ba... Nola? Zer da hau? Nun ditut nik begietakoak?

GEAXINE: Astapena besterik ez duzu hori! Horrek ekarriko dizu ondorioa! Sosa guri erreka bezela heldu bai zaigu tarrapataka, Ameriketatik...

ERRETORA: Baina Geaxine...

GEAXINE: Erdia gorde zazu zure beharrentzat eta... bertze erdia igorri-ozu Aita Sainduari. Gaizo hura ere, zu bezela ibiliko baita, sosik gabe. Hola bizitzea ere!

ERRETORA: Baina... Aita Sainduak ez du sinetsiko! Hazparne-tik holako eskaintza!

GEAXINE: Ordainez ez dugu fitxik galdetzen. Izatekotan, oroigarri ttipiren bat... Zehorrek ikus...

ERRETORA: Eta... zer maite zenuteke ba, Erromatik hartzea oroigarriz?

GEAXINE: Ez dakit nik... eh, Maiena?

MAIENA: Eh? Zer? Ez dut aitu! San Antonio-ri otoitzean ari ninduzuten...

ERRETORA: Erran, erran... Zerk emanen atsegin, Erroma-tik oroigarriz?

GEAXINE: Ez dakit ba... Aita Sainduak markistuko bagindu...

ERRETORA: Nola? Markistu? Aita Sainduak zu markisa egin, Geaxine?

GEAXINE: Ta ze ba! Ezagutzen ditugu guttiagoz eginak!

ERRETORA: Orai ere, irriz lotuko bainintza ni, Geaxine, ez ninduzuteke zortzi egunez geldi-araziko. Baina ez. Nahiago dizut, oraingoan, serioski erantzun. Barkatu, anderea. Okerrean zaitut, nik uste. Eliz-gizona nauzu. Ez tratularia. Nik arimak biltzen ditut. Ez markisgoak saltzen. Tori. Har zazu berriz zure sosa. Bertze norbeitek beteko dizu zure nahia. Tratulariak izaten bai dire nonahi. Erroma-n ere, anderea. Baina otoi, har zazu bertze bide bat.

GEAXINE: Beraz... Lehen bezin pobre geldituko zera? Zehaurrek ikus!

ERRETORA: Ze ba! Usaitua nauzu! Hartatik dut, nik uste, irri merkea. Eliz-gizona obekiago duzu, Geaxine, arbola gainetik kantari, urrezko kaiolan preso baino. Gorde zure sosak, anderea, gorde, gorde...

 

 

 

VI. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Mikolasa

 

MIKOLASA: (Atetik oihuka) Anderea! Anderea! Hor dire! Hor dire!

GEAXINE: Nun? Nor? Nortzu? Mintza zaite!

MIKOLASA: Markisa eta bere Moseñore!

GEAXINE: Nundik sartu dituzu?

MIKOLASA: Hobe dut ez erran...!

GEAXINE: Jainko maitea! Markisa sukaldeko atetik!

MAIENA: Markisa gure etxean, Geaxine! Barka jaun erretora, baina...

ERRETORA: Joan, joan! Ni ere ba noa etxerat, oihanetik otoitzean, xorien kantuak adituz...

GEAXINE: Gu bezelakoak hola ibilki zaizkizu beti: Markis eta Apexpikuen artean...

ERRETORA: Ze ba! Ze ba! Agur andereak, agur...

MAIENA: Agur Jaun erretora. Eta otoitz egizu gure alde! (Bere baitan) Orai ere, gizonen aintzinean agertu beharko bai naiz ni!

 

 

 

VII. AGERRALDIA

 

Geaxine, Maiena, Markisa eta Moseñore

 

MARKISA: (Erreberentzika)

            Eskumuinak andere eta andereñoa...

GEAXINE:

            Zuri ere markis jaun...

MAIENA:

            Erran gabe doa...

MOSEÑORE:

            Goresmen, andereak...

GEAXINE:

            Agur, Moseñore...

MOSEÑORE:

            Atsegin haundia dut...

GEAXINE:

            Eta guk ohore...

MOSEÑORE:

            Markisaren etxean nauzute pausa hartzen

            Ta bera zuenganat jin nahia bai zen

            Erran diot: Gogotik zaitut lagunduko

            Hola, Jaun-andre hoiek nik ere ezautuko...

MAIENA:

            Zoin pulliki, zoin legun, zoin goxo mintzo den!

GEAXINE:

            Holako erretor bat behar genuke hemen!

            Baina zutik zaituztet. Aulkiak ba dira...

MOSEÑORE:

            Nola jarriko gare?

GEAXINE:

            Elgarri begira...

MAIENA:

            Markisa begira dut, oh Jainko maitea!

            Bere begietarik dariola kea...

            Nik piztua badiot sua bihotzean

            Hobe dut urrun jarri. Hemen... aintzinean

      (Denak jarri)

MOSEÑORE:

            Etxe ederra duzute!

GEAXINE:

            Ederra-edo... Zerbait!

            Neri, egia erran, ttipia iduri zait...

MOSEÑORE:

            Zoin duzu ederrago?

GEAXINE:

            Zoin? Batikanoa...

MOSEÑORE:

            Bai, haren aldean hau... ttipiñoagoa

GEAXINE:

            Aizpa! Ekarri txanpaiña, topa-egin dezagun...

      (Maiena-ri beharrirat)

            Nun da Mayi gordeta?

MAIENA:

            Hor nunbeit... ez urrun.

GEAXINE:

            Erraiozu: bereala hemen agertzeko

MAIENA: (Bere baitan)

            Joanen naiz kasu eginez, sua ez pizteko...

 

(Badoa)

 

 

 

VIII. AGERRALDIA

 

Lehengoak, Maiena ezik

 

GEAXINE: Eta zu, Moseñore, nun bizi zera ba?

MOSEÑORE: Ni? Erroman.

GEAXINE: Erroman? Ongi heldu zera! ba dut Erromarako zerbeit, ez gauza haundi baina... emaiozu hau Aita Sainduari (Xekea emaiten)

MOSEÑORE:

            Gogotik... Eh ...? Hau den? Baiñan anderea...!

GEAXINE:

            Horrek eginen dizu, gero ere, umea...

MOSEÑORE:

            Otoi! Erran, ordaiñez zer nahi zenuteken...

GEAXINE:

            Deusik ez...

MOSEÑORE:

            Otoi! Erran zuen nahia zer den

            Erroma-tik igorri dezadan lehen beit lehen

            Bertzerik ez bada ere... markisgo bat bederen?

GEAXINE:

            Elizari ukatzea itzusi litake

            Ta estimatzeko bada... hartuko genuke

MOSEÑORE:

            Utzi nere eskuetan. Ah! Behar dut jakin

            zuk noren izenean duzun eskeintza egin...

GEAXINE:

            Hortaz... etxeko denak eginak gare bat

            Ta markisgoa betor... etxeko nornahitzat!

            Goitia da gure izena. Orai... zuk ikusi

            Markisa izatea nork luken merezi

      (Erastuna erakutsiz)

            Dirua behar bada markisa izaiteko

            Aita Sainduari erran: trankil egoiteko!

(Pausa)

            Markisa ixilik dugu...

MARKISA:

            Gogoetan bai naiz ...

MOSEÑORE:

            Olerkariak oro hola dituzu maiz

            Eta hunen gisako jakintsun haundiak

            Ez dituzu, usaiaz, eleketariak

            Hau minzo ba zaizue, beharriak erne

            Jakintasun osoa baitu bere barne...!

 

 

 

IX. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Maiena

 

MAIENA:

            Huna hemen txanpaiña...

GEAXINE:

            Edan beldur gabe...

            Brindis-a nork eginen denak beha gare

MOSEÑORE:

            Seguru naiz markisa zutiko dela

            Eta pertsutan zerbeit erranen duela

MARKISA: (Xutituz)

            Zutik mintzatuko naiz, bai naiz olerkari...

            Zer naiz? Debru? Aingeru? Ala soinulari?

            Xiruli, xiruli, xiruli, xiruli...

(Jartzen da)

MOSEÑORE:

            Gora zu, nere lagun olerkari eder!

GEAXINE:

            Neri, golpez, nigarra begitarat ager!

MOSEÑORE:

            Nik holako pertsurik ez dut nihoiz entzun...

MAIENA:

            Xiruli! Ze hitz pulit, goxo eta legun...!

MARKISA: (Berriz xutituz)

            Markis bati, andreak, dena amodioa

            Aingeru batek zion ebatsi gogoa...

            Markis hura duzute gaur hunat heldua

            Aingeruari nahiz ebatsi eskua...

MOSEÑORE:

            Munduan ez da entzun holako olerkirik!

GEAXINE:

            Tripak oro bai ditut dardaraz pilpilik!

MAIENA:

            Begiak nituela altxatu nahi gabe

            Markisak ezarri nau aingeruen pare...!

 

 

 

X. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Mayi

 

MAYI: Dei egin didazu ama?

GEAXINE: Bai. Etxean ditugun jaun haundi hauek nahi zinduten ezagutu, Mayi. Agurtu itzazu, ikasia duzun bezala: a la mamasel.

MAYI: Barkatu, ama. Ni Hazparneko neskatxa bat naiz. Odolez baserritarra, aitaren eta amaren aldetik. Beraz, ez neri eskatu hemen komedia egiten ibiltzea.

GEAXINE: (Sutan) Entzun duzute? Baserritarra omen da!

MOSEÑORE: Gazte hoien umorea! Zuen alaba, baserritarra! (Irriz)

MAYI: Bai jauna! Gure famili guzia baserrian da bizi, eta gure aitaren anaia zapataina da.

MOSEÑORE: Ageri denaz, herri huntan ez da umorea eskas. Zuk osaba zapataina!

GEAXINE: (Alabari beharrirat) Ixiltzen ez bahaiz, ikusiko dun!

MAYI: Barkatu ama, baina nik egia dut maite.

MOSEÑORE: Lehendik ezagutzen nuen, nihaurrek ere, andereño pulit eta lirain hau. Ez beharba begiz, baina entzutez. Gure markisa ez bai zaigu ixiltzen, beti bere Mayi gogoetan. Zer nauzu! Amodioa hola izaki, olerkarientzat bederen...

MAYI: Amodioa?

GEAXINE: Amodioa, bai, amodioa. Ez dakin markis jaunak nola begietan hauen aspalditik? Bi hilabetez hamar kilo galduak dizkin, gaixoak. Begira zan horren itxura. Eta hi nun nago? Ilargian, noski!

MAYI: Nor da hemen markisa? Hori? Horrek ez nau ni ezagutzen, ama. Erran garbi: Nundik ezagutzen nauzu ni?

MARKISA: Ametsetan hameika aldiz musukatua zaitut, Mayi!

MAYI: Zaude ixilik zikina beharrondoko bat ez baduzu hartu nahi!

GEAXINE: Ixo, Mayi! bertzela zuk hartuko bai duzu beharrondokoa!

MAYI: Ixo? Ni ixo? Ama izaki eta, lotsagabe zirtzil hori ixilarazi beharrean, ni nahi nauzu ixilarazi? Zikina, bai ama noski, zikina! Nere senargaiak ez dizkit hoino bere ezpainak kopetaraino hurbildu eta, ustel horrek musukatuko nau ba ni? Mirrin horrek!

MOSEÑORE: Senargaia duela erran du?

MARKISA: Senargaia?

GEAXINE: Bai zera! Zuek ez ongi aditu! (Mayi-ri) Ago ixilik Mayi, bertzela, oroituko haiz nitaz!

MAYI: Senargaia bai, senargaia!

MAIENA: Gaixoa! Urde goseak ezkurra amets! Hobe dut ixildu...

GEAXINE: Bai zera...! Senargaia... Ukanen lukela... Erran nahi izan du... Jaun markisak eginen balio... ohore hora.

MARKISA: Pertsutan galdetuko dizut beraz alabaren eskua...

MOSEÑORE: Ixo denak! Ez bai zaigu markisa mintzo, baizik olerkaria!

MARKISA: Uso bat egazka heldu, pio, pio, pio, pioErrekañoak edaten emanen ez ote dio? Pio, pio, pio, pio...

MOSEÑORE: Nahikoa! Ederraren ederraz ez gaitezen ito!

GEAXINE: Nor bizi ziteken Parisen, holakoak egun oroz entzuteko!

MAIENA: Pio, pio erran dit, pio, pio...!

MARKISA: Bertze bat, bertze bat!: «Amodioz egarri naiz Mayi! Freskatuko al nauzu?»

MAYI: Freskatuko zinduket bai nik eta gustoan, pitxar bat ur aldean banu! Entzun orai! Eta ahal baduzute, ez itzulipurdika erori. Nere eskua emana da, Euskal Herrian den mutiko gazte bikainenari: Beñat Elizanburu, Ezpeletako midiku gazteari. Iretsi duzute? Ez zaizue zintzurrean kokatu? Hobe!

GEAXINE: Gezurra! Gezur ustela! Nere alaba haiz hi?

MAIENA: Egi osoa balekite!

MARKISA: Umoreak ere ba du bere neurria, Mayi. Mintza gaiten serioski!

GEAXINE: Nork eskeiniko zion nihorri zure eskua, ni banago hemen, eh? Erran!!

MAYI: Nork? Entzun ba denek ongi: aitak!!!

GEAXINE: Aitak? Aitak erran du? Oilaskoari bezela okertuko diot nik horri, egun batez, lepoa!

MARKISA: Gaizki erori zera, Mayi! Zure aitaren ezpainetarik entzun bainuen atzo, sekulan amestu nezazken hitzik goxoenak: «Agur seme, agur semetxo» erraiten zidan atzo bertan, amarekin batean etxetik ateratzean.

MAYI: Bai, eh? Egon hortan, egon! Horra! Hemen da bera. Orai garbituko ditugu bazterrak. Galdetuko bai diagu berari! (Panpilli agertu bedi oihanetik, kopetako izerdia xukatuz. Dominixe haren onditik heldu.)

 

 

 

XI. AGERRALDIA

 

Lehengoak, Panpilli eta Dominixe

 

PANPILLI: Xuritik, baso-erdiño bat edanen diagu Dominixe, hementxet itzalean trankil jarri-ta.

DOMINIXE: Berdin gomitatzen baduk. Baina... (Bertzeak sumatuz) Oi, oi! Horiek ez dituk neretzat, Panpilli! Jaun haundiak dituk etxean. Gaki nauk ni oihanetik berriz etxerat.

PANPILLI: Ez jauna. Hi nere anaia haiz eta ez haut ukatuko. Ago hemen.

GEAXINE: (Mayi-ri beharrirat) Hau behar ginuen orai hemen: Zapataria.

MAYI: Ze ba? Ez da gure osaba, ama?

GEAXINE: Gu bezelakoek ez dute familian zapatari beharrik.

PANPILLI: (Anaiari) Ago hemen, erran diat, entzun duk? Hi nere anaia haiz, hemen eta nunahi. Arratsalde on, Jaun eta andereak!

GEAXINE: Nere senarra da. Golfetik heldu da, goiz guziez bezala. Bonxur Panpilli! Tinété pa fatigé? Hemen duzu gure Moseñore. Markisa ezagutzen duzu atzotik?

PANPILLI: (Mayi-ri begira) Bai... (Agurtzen ditu) Eta hau berriz, gure Dominixe. Ezagutuko duzute! Herrian ezaguna baita.

GEAXINE: (Bere baitan) Sar zak, orai ere, zangoa!

DOMINIXE: (Moseñore agurtuz) Nor dugu hau? Aita Sainduaren lagunen bat segurki? Ederki, ederki. Hau berriz, Markisa? Zer zioten ba holako gizon mirrina zela bera? Oraindik ba du hunek itxura pittat. Osasun on Jaunak!

GEAXINE: (Beharrirat) Dominixe, laster eguerdi duzu. Andrea zuri beha izanen da. Obe duzu etxerat joan segidan. Joan zaite hemendik, hemendik, oihanetik...

DOMINIXE: Bai Geaxine, bai... Ez kexa! Nihaur ere ahalgetzen bai naiz holako jende haundien artean. Ba dakizu aspalditik Geaxine: Ez naizela ni eliza barneraino aixe sartuko zaizun zakurra. Ikasia naiz, behar delarik, atean zain egoiten. Beraz... agur Jaun andreak. Egon holaxet deskantsuan, freskura hartzen... (Abiatzen da)

MAYI: Eda-zu gurekin txanpaiñ xorta bat, osaba!

DOMINIXE: Ez Mayi, ez. Egun ez. Estimatzen dizut, baina, ez. Etorriko zaigu guri ere, Mayi, txanpaiña edateko eguna. Agur jaun andereak, agur. Eta barkatu, behar etzelarik agertzea. (Badoa)

PANPILLI: Lagunduko haut, Dominixe...

DOMINIXE: Ago hemen hi, gaixo gizona!

 

 

 

XII. AGERRALDIA

 

Lehengoak, Dominixe gabe

 

PANPILLI: Zuen baimenarekin, gaki naiz ni ere, atorra aldatzerat. Izerdi busti hunek ez baitu gauz onik ekartzen.

GEAXINE: (Bere baitan) Aipa zak orai ere izerdia!

MAYI: Joan? Ez aita! Egia behar dugu jakin lehen-bai-lehen!

PANPILLI: Egia? Zer egi? Izerdi otz hunek...

GEAXINE: Egia bai, egi osoa! Aitu-zu? Jarri zaite hemen... Zu ere, Mayi... Eta mintza gaiten, gu bezalakoek hitzegiten duten bezala, bertsotan:

            Markis Jauna jina zait, beti bezin zaldun

            Moseñore ondoan duelarik lagun

            Apalki galdetzerat Mayi-ren eskua

            Eta erantzunaren zain hor dago gaixoa!

(Senarrari)

            Etxe huntan beti zuk manatu bai duzu

            Bertzeak deus ez gera. Beraz erran zazu

            Izerdi hoiek eta betikotz ahaztuz

            Zer manatzen diguzun alabari buruz

PANPILLI:

            Nik alabari buruz... zer nau-zu erraitea?

            Egin dezala, berak, nigatik berea.

MOSEÑORE:

            Bai, baina zure nahia harena izan dedin,

            Behar zenioke erran prestuki zer egin.

PANPILLI:

            Zer nahi-zu erraitea...?

MARKISA:

            Atzoko berbera,

            Hitza jaten dakizun gizona ezpazera.

PANPILLI:

            Uffff! Izerditan nago... Zer da hitz jatea?

MAYI:

            Ereinegun errana egun ukatzea.

MARKISA:

            Edo... atzo agindua gaur ez ematea.

GEAXINE:

            Entzun neri, ni bai naiz hunen emaztea!

            Munduko gizonetan hau da egiazko gizon!

            Hau mintzo zaigularik, hobe ixilik egon,

            Ez du oihu beharrik berea egiteko,

            Begiratzea aski du... denak iziteko!

            Eta igarria diot, begitarte hortan

            Ba dakarrela zerbait bere gogoetan.

PANPILLI:

            Gora zu, nere andrea! Zuk ezautzen nauzu!

GEAXINE:

            Mintza zaite senarra, denak so gaituzu!

PANPILLI:

            Etxe huntan ni bai naiz nausi ta jabea...

GEAXINE:

            Zuk Mayi hobe duzu ixil egoitea...

PANPILLI:

            Nere alabaren esku...

GEAXINE:

            Erran duzu nahiko...

PANPILLI:

            Egundik izanen da ...

GEAXINE:

            Markisarendako!

            Gora gure gizona!

MAYI:

            Bainan aita, entzun!

MOSEÑORE:

            Bertze holako gizonik ez da aurkitzen nihun!

MAYI:

            Baina aitatxo, mezedez...

PANPILLI:

            Ixillik ta ixillik!

MOSEÑORE:

            Gizon horri begira nago harriturik!

GEAXINE:

            Gora nere senarra!

MAYI:

            Bainan ereinegun...

PANPILLI:

            Ereinegun ez da atzo, atzo ez da egun!

MOSEÑORE:

            Oi! Oi! Argi ikusi dut: Filosofoa da!

MARKISA:

            Nere agurra bertsotan dijoakiola!

MOSEÑORE:

            Olerkariak agur filosofoari!

MAIENA:

            Ta hau guzia neretzat! Gehiegi! Gehiegi!

GEAXINE:

            Edantzagun txanpaña, jaun andreak!

MAYI: (Basoa lurrerat botatuz) Nik ez!

            Saldu behar nauzute txanpaña edanez?

 

(Beñat sartzen)

 

 

 

XIII. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Beñat. Gero Mikolasa

 

BEÑAT: (Arriturik)

            Zer da hau? Zer da hemen? Zer duzu nigarrez?

MAYI:

            Saldu nahi naute, Beñat, ni zurea izanez.

GEAXINE:

            Hire jabe bakarrak, alaba, gu gaiten!

            Domini! Gizon hori bota hemendik urrun!

            Nork eman dio huni sartzeko baimena?

MAYI:

            Aitak! Nere aintzinean! Erran ezetz, aita!

PANPILLI:

            Bai baina... ez bai ta ez... gauza bera baita.

MARKISA:

            Gora filosofoa!

BEÑAT:

            Bai, zato nerekin!!

            Goazen! Eskapa gaiten etxe huntarik arin!

      (Abiatzen dira)

MIKOLASA: (Atetik)

            Ez Mayi, ez! Hola da itxura!

            Hola iges-egiteak ez luke ganura...

            Etxeko alaba zera. Geldi zaite etxean!

            Ta oihalak etxi bitez, hau garbitu artean!

 

(Soiñulariak)