LEHEN ZATIA

 

Hazparne-n gare, gure mendeko lehen urteetan. Etxebarne aberatsa. Indianu-etxea. Oihalak zabaltzean, Mayi loreak ematen ari. Izeba Maiena, eskuetan otoitz-liburua, jarririk dago.

 

 

 

I. AGERRALDIA

 

Maiena eta Mayi

 

MAIENA:

            Zer? Neskatxa izateak etzaitu betetzen?

            «Neska» izen horrek ez aski xoratzen?

            Ta ezkontza duzu beti gogoetan

            Atsegin bilduaz... basakeri hoietan?

MAYI:

            Bai Mattantta

MAIENA:

            «Bai» horrek ematen dit mina

            Nun sortua zare eta nork egina?

MAYI:

            Zer du ba ezkontzak?

MAIENA:

            Otoi!! Ixil zaite!

            Nahasiko nauzu eta eginen kalte

MAYI:

            Ezkontza...

MAIENA:

            Ixilik! Ezkontza hitz hori

            Ez duzu ba ikusten zoin den ahalgegarri?

            Edo... behar zaizu dena garbi erran?

MAYI:

            Nik gauza pullitak nituen gogoan.

MAIENA:

            Hobe! gizonetan ez eman oroitza

            Neskak behar luke gogoan... otoitza

            Gizonen berriak? Neri behar galde?

            Nik nahi izan banu, gaur ama nindake.

MAYI:

            Zertako gelditu zinen ba mutxurdin?

MAIENA:

            Garbia izateko Zeruak nau egin.

MAYI:

            Ni ez ba.

MAIENA:

            «Ni ez ba!» Har zazu gizona...

MAYI:

            Ta ze ba! Nik hortan nuke zoriona.

MAIENA:

            Gizona! Emazteen etsai haundiena,

            Pekatu egiteko bakarrik on dena.

MAYI:

            Jesus, gure Jauna, gizona zenuen.

MAIENA:

            Ez zazula aipatu holakorik hemen!

            Aski duzu jakin gauza bat iloba:

            Garbitasun legez mutxurdin nagola

            Ama nindakela, nahi izan banuen.

            Gizonak, inguru, dantzan bai nituen,

            Baiña garbirako Zeruak nau egin,

            Ta hargatik, iloba, gaur nauzu mutxurdin.

            Mutilek... hor konpon, nahi badute ezkondu.

            Gizonak beharba emazte-hartze on du,

            Baiña neskatxak ez beza gizonik har.

MAYI:

            Ta gizona norekin esposatu behar?

MAIENA:

            Iloba! Ez hemen gizonik aipatu.

            Ez banauzu nahi pekatuan sartu.

MAYI:

            Nik ezagutzen dut midiku gazte bat...

MAIENA:

            Aski, Mayi, aski! Aski da neretzat!!

MAYI:

            Eta hura urbil jartzen zaitalarik,

            Ez ditut munduan deuseren eskasik.

            Harek ekartzen dit bururat etxea,

            Ta golpez, besotan ager zait... semea;

            Hartan hartzen badut nere xoratzea,

            Ez al dut betetzen Zeruko legea?

MAIENA:

            Ixilik! Nahikoa! Otoitz egin zagun,

            iloba, burua galdu ez dezagun.

 

(Otoitzean ematen da)

 

 

 

II. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Mikolasa

 

MIKOLASA:

            Haurra! Mayi! Mayi! Beñat duzu hemen!

MAYI:

            Beñat? Erraiozu sartzeko lehenbaitlehen!

MAIENA:

            Ez! Begola atean! Uko deabruari!

MIKOLASA:

            Zer bear dut egin? Erran neri garbi!

MAIENA:

            Ez dedila sartu! Dagoela atean!

MIKOLASA:

            Ni ez naiz ariko Mayi-ren kaltean!

MAIENA:

            Gora gure Jesus! Uko deabruari!

            Kanporat gizonak! Norat zoaz Mayi?

MAYI: (Bere baitan)

            Egin-ahalak oro behar ditut egin.

            Nere Beñat ongi hartua izan dedin.

MAIENA: (Bere baitan)

            Zertarat heldu da hunat gizon hori...?

            Orai ere nere ondotik ibilki...?

MIKOLASA: (Bere baitan)

            Egon adi erne, gaixo Mikolasa,

            Etxe huntan noiznahi sortzen baita xaltxa.

(Mayi-ri belarrirat)

            Ez zaitela kexa, zaude deskantsuan,

            Beñat sartuko dut behar den orduan.

 

(Badoa)

 

 

 

III. AGERRALDIA

 

Maiena eta Mayi

 

MAIENA:

            Etxean dituzu bai aita, bai ama.

            Zure aitak ni nau arreba bakarra.

            Eta naia bai dut... hola... zozoxkoa

            Munduan ni nauzu haren ordekoa.

MAYI:

            Aita zozoxkoa, nik?

MAIENA:

            Zozoa ez da, ez...

            Aberastu baita lana franko egiñez;

            Bainan... ama duzu etxean gizona,

            Galtzak amak ditu eta aitak... gona.

            Ongi baitakizu zaitudala maite,

            Beharko dituzu nere erranak bete.

            Beraz... izan prestu, garbi eta apala.

MAYI:

            Nik maitasuna dut kantari bakarra.

MAIENA:

            Ixilik! Eta orai bakarrik bai gaude,

            Entzun-iazu, Mayi, hitz bat erran gabe:

      (Ixilka)

            Beñat gazte hori, atean dagona

            Erraiten dutenez... duzu... mutiko ona...

MAYI:

            Beñat? Mutiko horrek ez dizu berdiñik

            Urbiltzen zaitala...

MAIENA:

            Aski! Zaude ixilik!

            Eta... hobe duzu ez ametsik egin

            Bertze norbaitentzat... heldu baita berdin!

MAYI:

            Bertze norbaitentzat Beñat hunat heldu?

MAIENA:

            Ze ba! Maitasunak mugarik ezpaitu...

MIKOLASA: (Atetik)

            Satu zaite, sartu, gure jaun gaztea.

MAIENA: (Bere baitan)

            Ze mutiko pulit, goxo ta maitea!

 

 

 

IV. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Beñat

 

BEÑAT: (Erran kantuz)

            Andereak! Hemen duzue

            Ezpeletako semea,

            Hazparnerat jina nauzue

            Amodioaz betea

(soiñulariak)

            Ezpeleta-n ni bai nauzue

            Beñat midiku gaztea

            Zaldi gaiñean ekar dizuet

            Maitearentzat lorea

      (soiñulariak)

      (Mayi-ri lorea emanez)

            Gure baratzean argiastearekin

            Neronek bildua.

MAYI:

            Hunek ez du berdin!

BEÑAT:

            Emaiozu muxu eta usain egin

MAYI:

            Zure baratzetik heldu den lorea

            Hogei izar baino neretzat hobea

            Hementxe kolkoan...

BEÑAT:

            Ezarriko dut nik.

(Ezartzen dio)

MAYI: (Beharrira)

            Izeba so dugu, mintza zaite ixilik.

MAIENA: (Gaitzitua)

            Ezpeleta-n, noski, ez da eskolarik?

MAYI: (Ixilka)

            Ezpaitiozu egin sartzean agurrik.

BEÑAT:

            Oi! Oi! Otoi! Barka, andere gaixoa...

            Badakizu-ta... zer den... amodioa.

MAIENA:

            Estimatua dut zure ahalkatzea.

            Maitasuna duzu ausartze gabea,

            Baiñan, otoi, Beñat ez hola behatu

            Zure aragiak ez dezan su-hartu.

BEÑAT:

            Baiñan, anderea...

MAIENA:

            Ez! Urrundu zaite,

            Etzaitela mintza... pittat oztu arte

BEÑAT:

            Entzun zazu beden...

MAIENA:

            Ez, ez dut entzunen

BEÑAT:

            Erran behar dizut...

MAIENA:

            Zoaz, zoaz lehenbaitlehen!

            Estimatzen dizut borondate ona,

            Baiña neretako... deus ez da gizona.

BEÑAT:

            Entzun anderea...

MAIENA:

            Ez, ta ez, eta ez!

            Hoino ez bederen...! Beharba egun batez...

 

(Badoa)

 

 

 

V. AGERRALDIA

 

Beñat eta Mayi

 

BEÑAT:

            Zer du atso horrek? Nun dauka burua?

MAYI:

            Gizonek diote nahastekatua! (Biak irriz)

            Ahantzi itzagun hoiek eta jarri gaiten,

            Zerua neretzat orai baita hemen (jartzen)

            Noiz egon gindazke biok beti hola (dire)

            Zure eskua ukituz pentsatzen nagola,

            Ez orai bezela, atearen beldur,

            Elgarri begira deskantsuan, segur...

BEÑAT:

            Zuretako dut prest etxea Ezpeleta-n:

            Herri garbi, airos alaia benetan.

MAYI:

            Kasu! Kasu Beñat! Ni zurekin... nunahi!

            Bainan. Ezpeleta noiztik herri alai?

            Ezpeleta duzu... herri ttipiñoa!

            Hazpandar batentzat deusik ez, gaixoa!!

            Zuen Ezzzzpeleta? Dena zaldi-tratu!

BEÑAT:

            Ta zuen Hhhhazparne? Apezen espantu?

MAYI:

            Baiñan ezkontzeko, neskatxa hazpandarra!

BEÑAT:

            Ta zuk Ezpeleta-n atxeman senarra!!

MAYI:

            Aski! Gora Hazparne!

BEÑAT:

            Ez! Gora Ezpeleta!

MAYI:

            Ago ixilik, mutil!

BEÑAT:

            Zaude ixilik, neska!

 

(soiñulariak)

(Biok egon bitez ixtan bat ixilik, asarre. Gero berriz: )

 

BEÑAT:

            Mayi... hoiek utzi-ta... goaz gurera

            Gaur jina ninduzun

MAYI:

            Zertara, maitea?

BEÑAT:

            Zure esku pullita behar diot galdatu Aitari

MAYI:

            Aitari? Agintzen ezpaitu!

BEÑAT:

            Nori ba?

MAYI:

            Amari, Baiña kasu! Kasu!

            Nausitu bai zaio arras haundi-nahia

            Ta neretzat amets...

BEÑAT:

            Nor?

MAYI:

            Errege-gaia

            Beraz... erregerik ezpaita inguruan

            Orai ... markisa du neretzat buruan!

BEÑAT:

            Markisa? Zein markis?

MAYI:

            Xato-koa

BEÑAT:

            Xagu?

            Gaskoin zirtzil hori?

MAYI:

            Buruan hura du

            Beraz, entzun Beñat: Ni maite banauzu,

            Andikien gisa joka behar duzu.

            Agertzen bazera markisaren berdin,

            Eginen diozu amari atsegin.

BEÑAT: (Sutan)

            Zer galde dautazu? Xagu-bilakatze?

            Eta zu, zu Mayi, gaznatzat nik hartze?

            Musten nauzu ni, agoa ximurtuz,

            Begiak zerura, gerria makurtuz,

            Sudurrakin mintzo erdi karrazika,

            Atso zahar deneri erreberentzika?

            Naizen bezala naiz: Beti ni, neroni,

            Ez eder, ez itzus, ez txiki, ez haundi,

            Midikua nauzu ta pilotaria.

            Ezpeletarra naiz. Euskeldun garbia;

            Izen zaharra dut, aitarengandiko

            Odolak emana betitik betiko.

            Ta orai nahi nauzu, erdi kokoriko

            Xagu bati beha eman belauniko?

            Mintza zaite! Mintza! Zer zare? Nigarrez?

            Mayi! Jo nazazu, baiña nigarrik ez.

MAYI:

            Beti hola gare, iguzki ta laiño...

            Ixo! Bada norbeit...

BEÑAT:

            Nor?

MAYI:

            Zapataria!

BEÑAT:

            Zure osaba beraz? Nere adiskidea?

            Berak errana dit: Ago trankil, Beñat.

            Mayi, nere iloba, nik diat... hiretzat!

            Pentsatuko diat zernahi asmakeri,

            Ta azkenik... hiretzat izanen duk Mayi!

MAYI:

            Zer asmatuko du?

BEÑAT:

            Ez dakit, gaixoa!

MAYI:

            Bera da?

BEÑAT:

            Nik uste... Muxu bat!

MAYI:

            Banoa...

 

(Gaki da)

 

 

 

VI. AGERRALDIA

 

Beñat eta Maiena

 

MAIENA: (Bere baitan)

            Bera da. Hemen da maitale nerea...

            Zer egin behar dut, Jaungoiko maitea!

      (Beñat-i urbiltzen zaio)

            Gazte, behar dizut «barkatzeko» erran,

            Minik haundiena nik bai dizut eman

            Bainan horra zer den: ez giñen bakarrik

            Eta amodioak ez nahi lekukorik.

BEÑAT:

            Baina anderea...

MAIENA:

            Xo! Etzaitela mintza!

            Suak behar luke keaz egin hitza,

            Begiak, begiak dire mintzatzeko

            Ezpainak atxikiz... bertze zerbaiteko.

BEÑAT:

            Ni etorria naiz...

MAIENA:

            Ba dakit zertara:

            Nere esku galdetu nahirik, ez da ala?

BEÑAT:

            Ez ta ez, andrea! Nik Mayi dut maite!!

MAIENA:

            Beti umore on! Beñat kontent zaite!

            Errana badizut egun, golpez, ezetz

            Etzaitela hilundu. Beharba egun batez...

            Esperantza duzu bizitzaren gatza

            Etzazula, Beñat, galdu esperantza

            Egiozu kasu nere azken hitzari:

            Hoino gazte gera... Utzi geroari! (Badoa)

 

 

 

VII. AGERRALDIA

 

Beñat bakarrik

 

BEÑAT:

            Deabru zikina! Nun sartua naiz ni?

            Etxe huntan denak erroak iduri!

            Amak haundi-nahia, atsoak ar-gose

            Zer? Denak burutik eginak dagoze?

            O bai, gaizo Mayi! Erroen artetik

            Aterako zaitut goxoki ta ixilik,

            Gauaz, nere zaldi beltzaren gainean

            Eremanen zaitut galopaka aidean...

            Geroa etor bedi eta agertu beza

            Nor izanen nausi: Ni ala Markisa

 

(Badoa)

(Soiñulariak)

 

 

 

VIII. AGERRALDIA

 

Panpilli eta Dominixe

 

PANPILLI:

            Sar hadi anaia. Ator. Sartu hadi

            Ta egon deskantsuan. Ez ahalgetu. Jarri

DOMINIXE:

            Lanetik etorri nauk nindukan bezala

PANPILLI:

            Anaiaren etxerat nola jinen haiz ba?

DOMINIXE:

            Andrea etxean duk?

PANPILLI:

            Utzakala andrea!

            Etxe huntan, entzun duk ni bai nauk jabea

DOMINIXE:

            Hola balitz!

PANPILLI:

            Zer diok?

DOMINIXE:

            Trankil nindakela

            Bainan... nahi ba duk entzun, hau jakin zak garbi:

            Hire andrearentzat, ni nauk... ahalgegarri

            Hura Madama duk ta ni... zapatari

PANPILLI:

            Ez gaituk biok anai eta odolez berdin?

DOMINIXE:

            Bai baiña... gaur Hazparne-n: hi jaun ta ni Mattin

PANPILLI:

            Naikoa lan egiñik aberastu nikan

DOMINIXE:

            Ni ere ez nauk munduan beti ibili dantzan

PANPILLI:

            Ameriketara joan, Hazparne-rat itzul...

DOMINIXE:

            Orai holako etxerik ez duk hemen iñun.

PANPILLI:

            Eta alare, anaia, ez nauk ongi bizi:

            Jauregi haundi huntan kausitzen nauk... bitzi

            Behi bat ere ez diat...

DOMINIXE:

            Ze gauza tristia!

PANPILLI:

            Behia baiño nahiago nikek ba... zerria

DOMINIXE:

            Nola? Zerririk ez duk? Hori mixeria!

            Zerririk gabe, anaia, hilun duk bizia.

PANPILLI:

            Ollorik ere ez diat. Baratzerik ere ez...

            Holaxe bizi gaituk, aberats izenez.

DOMINIXE:

            Nik ez diat ba sosik, Panpi, hik bezala,

            Baiñan etxea diat ollaskoz betea,

            Behia ondoan diat, astoa ez urrun,

            Baratze pulita ere, andrearen lagun,

            Handik biltzen diagu jateko guzia

PANPILLI:

            Ni aberatsa omen nauk!

DOMINIXE:

            Ni zapataria.

PANPILLI:

            Begira nazak ongi.

DOMINIXE:

            Jesus! Ze jauntzia!

            Dirdirazko zapatak...

PANPILLI:

            Beti maingu nabil.

DOMINIXE:

            Zapata hoien barne odola ezpaitabil.

PANPILLI:

            Erropetan preso nauk. Uki-dak lepoa...

DOMINIXE:

            Jesus! Eta bizi haiz? Nola etzaiz itoa?

PANPILLI:

            Andrearen nahia duk: aberats gerala

            Ta jauntzi behar omen nauk markisak bezala.

            Ez duk hori tzarrena. Ba-kik gure Mayi?

            Ama sutan zebillek hura ezkondu nahi

DOMINIXE:

            Ta norekin?

PANPILLI:

            Ezetz asma! Ezpaituk errexa.

DOMINIXE:

            Nor ote du buruan?

PANPILLI:

            Xato-ko markisa!

DOMINIXE:

            Xagu? Gosez bizi den petral, zirtzil hori?

            Ago ixilik, gizona! Nun dituk hik galtzak?

            Andreari kendu-ta, soiñean jantzi itzak!

            Mayi-rentzat nik diat egiz senar ona

            Ez markis'ta ez xagu, entzun duk: gizona!

PANPILLI:

            Erran! Erran aguro! Nor duk ba?

DOMINIXE:

            Ez! Pentsa!

            Ezpeleta-ko Beñat!

PANPILLI:

            Hori!!! Nere ametsa!!!

 

 

 

IX. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Maiena

 

MAIENA:

            Barkatu, anai maiteak. Gezurretan zaizte.

            Ez nizuen erran nahi geroago arte;

            Baiña so bai nengoen zuen kalakari,

            Egia, egi utsa, zor dizuet garbi.

            Mendiz-mendi, goizero heldu den gaztea

            Ezpeleta-tik zaldiz, eskuan lorea,

            Ez da Mayi-rengatik etortzen hunera...

DOMINIXE:

            Nor luke ba gogoan? Jarrai-zu aurrera...

MAIENA:

            Zuek hola zerate: zerbeit nahi ta sinets,

            Egiak egi dire eta ametsak amets.

DOMINIXE:

            Norengatik dator ba? Mintza zaite garbi

MAIENA:

            Ni!

DOMINIXE:

            Ai ama! Ai amatxo! Irriz itoko naiz!

 

(Biak irriz lehertzen)

 

PANPILLI:

            Holako farraldia ez diat egin maiz.

MAIENA: (Sutan)

            Egin irri, egin! Horrek ematen osasun.

DOMINIXE:

            Nola nahi duzu farre egin ez dezagun?

PANPILLI:

            Gaztetarik oihuka: «Uko gizoneri»!!

            Nola nahi duzu farre egin ez dezagun?

 

(Irriz eta farrez)

 

MAIENA:

            Gezurra! Ni neska naiz, lehen bezin garbia

DOMINIXE:

            Beharko!

PANPILLI:

            Ze erremedio, arreba maitia!!!

MAIENA:

            Egin irri, baiña entzun: Hi haiz irrigarri

            Andre galtzadun baten gixon-emaxteki!

 

(Badoa)

 

 

 

X. AGERRALDIA

 

Lehengoak, Maiena ezik

 

PANPILLI:

            Emazteki ustela. Bota dik berea,

            Otoitzean bizi den elizakumea!

DOMINIXE:

            Hola izaten duk beti. Beha zak sugea:

            Gorputza garbia dik, mihia dik luzea.

            Agur anaia. Banatxok

PANPILLI:

            Ez. Entzun zak ongi.

            Ezagutu behar diat hire mutiko hori,

            Joan hadi bere billa eta erraiok hola:

            Semetzat altxatzeko xoratzen nagola.

DOMINIXE:

            Gora hi, nere anaia! Ago hemen entzun duk?

            Atxemanen diat nik. Ago hemen gaituk

 

(Badoa)

(Soiñulariak)

 

 

 

XI. AGERRALDIA

 

Panpilli eta Mikolasa. Panpilli zapatak kentzen ari.

 

MIKOLASA: Nausia! (Nigarrez)

PANPILLI: Zer da, Mikolasa?

MIKOLASA: Agur nausia, joaki naiz.

PANPILLI: Norat zoaz, Mikolasa?

MIKOLASA: Neronek ere ba al dakit norat, nausia? Etxeko-andreak astian igorria nau etxetik kanpo.

PANPILLI: Igorri? Zer egin diozu ba?

MIKOLASA: Hori berak erran beharko. Ni ez naiz salataria. Hogei-ta-hamar urte eginak ditut etxe huntan. Ameriketa-ko toki nigargarri heietarat ere eremana ninduzuten zuekin. Etxekoa nintzela iduritu eta... horra!

PANPILLI: Nun ditugu espartinak, Mikolasa?

MIKOLASA: Eskuan, nausia. Orai ere, pentsatua bai nuen beharko zituzula. Beroarekin, hanpatzen baitzaizkizu zuri oinak.

PANPILLI: Infernuan jendea zapatetan ibiliko zaizu nik uste, Mikolasa.

MIKOLASA: Espartiñetan ere, ba dut nik munduan nahiko infernu, nausia. Etxeari, zueri, Mayi haur gaixo horri nik hartua nion amodioarekin! Amaren sabeletik, nere besoetarat jautsia bai zen gure Mayi. Eta nik alabatzat hartu. Horra nere pekatua.

PANPILLI: Etzaitela hola asi, Mikolasa. Ba dakizu-eta, ni ere nigar-merke naizela. Ez gaitezela hemen biok asi nigarrez. Joan sukalderat. Antolatuko ditugu puska autsiak, bertze ameika aldiz bezela.

MIKOLASA: Orai ez, nausia. Hunek ez du antolamendurik.

PANPILLI: Eufffi!! Espartiñak eman-eta, iduri zait golpez Paradisuan sartua naizela.

MIKOLASA: Agur beraz, nausia (Nigarrez).

PANPILLI: Agur? Ze agur? Hemen ez da agurrik. Ez ahantzi, Mikolasa, etxe huntan nik agintzen dudala. Entzun duzu? Nik! Beraz, xukatu itzazu begi hoiek zure dabantalaz. Eta zoaz sukalderat trankil. Har zazu gogoan hau: Teilatu hunen azpian, nagusi bakar bat dela. Eta hura, begien aintzinean duzuna.

 

(Geaxine, bertzeak ohartu gabe, sartua zen. Eta azken hitz hauek entzunak ditu. Haren begiak!)

 

 

 

XII. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta Geaxine

 

GEAXINE: Nor dela hemen manatzaile bakarra?

PANPILLI: (Kexu eta goxoki) Zu, Geaxine, zu... Hargatik erraiten nion Mikolasa-ri... Sartzen ikusia bai zinduen... eta nik ere maite bai dut... hola tarteka... irri pittat egitea...

GEAXINE: Nun dituzu zapatak?

PANPILLI: Aulki horren azpian ezarriak ditut... freskatzen.

GEAXINE: Zenbat aldiz erran behar zaizu zuri gauza bera? Zer pentsatu behar dute, norbeit etorri eta arrapatzen ba zaizu hola espartiñetan? Gero, erranen dute herrian: orai ere sumatzen zaigula guri ongarri-usaina. Eta zu, Mikolasa, zer ari zera hemen? Egun bertan hilundu baino lehen, hartua izanen duzu etxeko bidea. Hola ikasiko duzu: gu bezelakoeri nola behar zaioten mintzatu.

PANPILLI: Zer egin du ba?

GEAXINE: Zer egin? Nere kontra emana zare, orai ere?

PANPILLI: Ez horixe! Zure manatuak errespetarazteko nago ni hemen. (Mikolasa-ri bortizki: ) Zer egin duzu zuk, Mikolasa? Erran! Aitor zazu! Ni asarretzen naizelarik, ba dakizu nolakoa naizen!

GEAXINE: Hola, hola!!

PANPILLI: Hiluntzirako erran dizue? Ez andrea! Bereala joanen zera!

GEAXINE: Ederki Panpilli, hola, hola!

PANPILLI: Gorde nere begietarik! Gorde! Alde! Urrundu! Fuera!

MIKOLASA: (Nigarrez) Bainan zer egin dut nik?

PANPILLI: Hori! Ez bai zekiñat... Zer egin du?

GEAXINE: Zer egin? Mayi gure alabari ez dio ba, nere aintzinean hol-hola erran: Mayi?

PANPILLI: Nola?

GEAXINE: Bai jauna. Nere aintzinean!

MIKOLASA: Nola erran behar nion ba?

GEAXINE: Gu bezalakoen alaberi erraiten zaien bezela: Mamasel.

MIKOLASA: (Nigarrez) Mamasel? Ez andrea! Hori ez eskatu neri! Zergatik egin behar diot holako haur pulitari afrontua? Harek ez dit neri sekulan deus egin, nik orai hari mamasei erraiteko. Haur gaixoa! Mamasel norbaiti nahi ba diozute erran, erran neri. Neri berdin zait zernahi entzunik ere: mamasel edo xaguzahar. Baina Mayi-ri ez! Gure haurrari ez! Horrek ezpaitu merezi!

GEAXINE: Basakumea! Manatu-iozu nere begietarik urruntzeko!

PANPILLI: (Oihuka) Joan hemendik! Joan hemendik! (Gero belarrirat) Zoaz, zoaz... Antolatuko ditut nik bazterrak, ez kexa... Hemen, Mikolasa, nik agintzen dut! Entzun duzu? Nik!

MIKOLASA: (Nigarrez) Bai nausia, bai, bixtan da... (Eta badoa).

 

 

 

XIII. AGERRALDIA

 

Geaxine eta Panpilli

 

GEAXINE:

            Orai bakarrik gare. Beraz, mintza gaiten.

            Mikolasa doala etxetik lehenbaitlehen

            Ta betor ordezkoa, Paris-etik hobe,

            Erraiten ikasia Mamasel ta mexie.

PANPILLI:

            Baina, andrea, otoi, norat goaz hola?

            Gezurraren lepotik igo nahi gora?

            Menditik heldu gare, euskeldunak gera...

GEAXINE:

            Aski! Zer nahi duzu? Erran! Zertan zera?

            Maite ba duzu, zinez, gure alaba Mayi,

            Zergatik ez duzu hura gorago ikus nahi?

PANPILLI:

            Gorago hori zer den behar nuke jakin.

GEAXINE:

            Etzaidazula neri predikurik egin!

            Eta Mayi alaba bai dizut aipatu,

            Nere asmoak entzun ta gogoan hartu:

            Mayi alabarentzat, badut senargaia.

PANPILLI:

            Ni ere... hemen ninduzun... hortaz mintza nahia.

GEAXINE:

            Nik hautatua duzu, eskola haundikoa,

            Egiazko jaun haundi, legun ta goxoa.

PANPILLI:

            Zuretzat markisa ta niretzat... xagua.

GEAXINE: (Sutan)

            Nola? Zer entzun dute nere belarriak

            Nork asmatu du hori? Erran ha!

PANPILLI:

            Herriak!

GEAXINE:

            Asmatuko nuke nik horren egilea!

            Neri eman dautanak Hazparneko Andrea!

            Baina jarri dionak markisari Xagu!

            Bere bekaizkeriaz naikoa ez ba lu,

                        Gure jauregi huntan behar luke sartu,

            Ta ikusi gure jantzi ta gure edergailu...!

            Ta buruan baduzu norbeit norbeitentzat

            Nik beste norbeit hauta baitiot senartzat

            Nunbaiteko... norbeitek argi jakin beza

            Bertze norbeit ba dela ta hura markisa

 

(Badoa)

(Soiñulariak)

 

 

 

XIV. AGERRALDIA

 

Panpilli eta Dominixe

 

DOMINIXE: Panpilli! Panpilli!

PANPILLI: Zer duk? Zer duk?

DOMINIXE: Hemen duk, hemen duk!

PANPILLI: Nor? Andrea berriz? Nun da?

DOMINIXE: Ez gizona, ez! Seme-gaia! Plazan arrapatu dizkiat bi gazteak. Elgarrekin xoratuak zegozen, hantxet, egonean egon elgarri begira. Oihu egin diet: «Gazteak! Etorri nerekin laisterka, aitaren baimena hartzerat! Hor dizkiat biak, ate-xokoan. Ago. Sarraraziko dizkiat bereala. (Abiatzen da.)

PANPILLI: Ez, ez! Orai ez! Orai ez diat astirik! Atera zak etxetik mutiko hori!

DOMINIXE: Etxetik ateratu? Ez diok ba hihaurek astian, nere bitartez, alabaren eskua agindu?

PANPILLI: Nik?... Atera zakala mutiko hori etxetik! Entzun duk? Hauek ez dituk tenoreak...

DOMINIXE: Ago deskantsuan, gizona! Andrea ez duk etxean! Hi utzi-eta, kusian joana duk. Baietz! Ez dukala etxean!

PANPILLI: Etxean duk bai! Usainean ezagutzen diat nik.

DOMINIXE: Orai ez duk ba ezagutu. Bere zaldi ederrekin abiatua duk. Xilintxak ez dituk aditu?

PANPILLI: Seguru haiz?

DOMINIXE: Baietz gizona!

PANPILLI: Ba! Andrea etxean izan ala ez izan... nik uste ba diat zerbait egin behar diatala... Nun dituk gazte hoiek gordeta?

DOMINIXE: Erran diat lehen ere! Hortxet! Ago... (Abiatzen da billa) Gazteak! Aintzina, aintzina!!

 

 

 

XV. AGERRALDIA

 

Lehengoak eta bi gazteak

 

BEÑAT: Arratsalde on, jauna!

PANPILLI: Hori! Aitaren berdin, berdin, berdina! Hire aita eta biok anaiak bezela izan gaituk beti. Beraz, ba dakik: Aita galdua duk-eta orai hemen duk haren ordezkoa. Ator nere besoetara, Beñat!

MAYI: Millesker, aitatxo! Munduan ez da, egun, ni baino alaba zoriontsuagorik!

BEÑAT: Millesker, jauna. Amestu nezakean eskeintzarik ederrena egin didazu. Ni ez naiz, zuek bezala, aberats hoetakoa, baina...

MAYI: Otoi, Beñat! Ahalgetuko nauzu.

PANPILLI: Nola? Aberatsa ez haizela, hi? Ez daramak inguruko izen zahar eta garbienetariko bat?

DOMINIXE: Ederki, Panpilli, ederki.

PANPILLI: Etzaiz sendagile eta etxe-jabea?

DOMINIXE: Hola, Panpilli, hola!

PANPILLI: Etzaiz mutiko zalu, azkar eta eskolatua? Eta hoiek baino geiago balio duena: bihotzez eta eskuz garbia?

MAYI: (Irriz) Hori ez aita, eskuak ez ditu beti garbiak ibiltzen.

DOMINIXE: Pilotaria dela erran nahi dik.

PANPILLI: Ba zekiat! Eta nik hori estimatzen geiena!

DOMINIXE: Hau ere, pilotaria izan bai duk.

PANPILLI: Ze ba! Pilota duk... nola erranen diat nik... emaztekia bezala. Pilotaria eta emazteari, bieri behar zaie gogor egin. Sekulan ez barka! Jo beti! Behetik heldu zaikala? Jo!! Goitik zetorkikala? Jo!!! Eta bazterretik-edo heldu bazaik... jo!! eta jo!! eta jo!!! Azkenik... bildotxa bezela helduko zaizkik eskurat, bai emaztea eta bai pilota. Jo! orduan ere. Eta ttanttoa norena izanen? Hiretzat!

DOMINIXE: Ez ba duk txapa jotzen!!

PANPILLI: (Anaiari) Errak! Noraino joana duk Geaxine?

DOMINIXE: Etxekiat. «Bereala arte» erran omen dik ateratzean.

PANPILLI: Tira ba gazteak. Erran beharrak erran ditugu. Ez denbora galdu. Zuek orai hobekiago zerate bakarrik. Beraz, agur, Beñat. Eta ondoko egunak arte.

MAYI: Zergatik «agur», aitatxo? Hoin gare ongi, hemen! Ama ere ez da urrun ibiliko. Jarri gaitez eta...

PANPILLI: Ez, ez. Orai zoazte, zoazte...

MAYI: Baina aitatxo...

PANPILLI: «Zoazte» errana dut eta zoazte. A! Ta entzun: Ama ikusten baduzute, hitzik ez. Entzun? Ez-eta hitzik ere.

MAYI: Zergatik aitatxo?

PANPILLI: Berri ona neronek eman nahi diotalako. Tira, zoazte errana dut eta zoazte.

DOMINIXE: (Panpilli-ri belarrirat) Ago deskantsuan. Joana duk-eta.

PANPILLI: Ezpaizekiat noraino. (Gazteeri) Bon. Erran bezala. Ba zoazte, bai edo ez? Joan hemendik, hemendik, baratzeko atetik...

DOMINIXE: (Belarrirat) Sartzekotan, hortik sartuko zaik.

PANPILLI: Baratzeko atetik?

DOMINIXE: Atzo ere, hortik ikusi nian sartzen.

PANPILLI: Hortik ez, hortik ez. Baratzea bustia duzute. Joan hemendik, ate nagusitik.

DOMINIXE: (Anaiari belarrirat) Eta erretorarenean baldin ba zegok? Ate nagusitik sartuko zaik berdin

PANPILLI: Nundik aterako dizkiat ba? Errak! Errak!! Ez! Ez! Hortik ez! Zakurrak ezpaitik Beñat ezagutzen. Atera baratzetik, baratzetik!

DOMINIXE: Hor konpon, gero elgar topatzen baditek...

PANPILLI: (Errotua) Nundik ba? Errak! Nundik?

MAYI: Baina aita, zeren beldur zaitut?

PANPILLI: Beldur? Ni beldur? Ba al dakit nik beldurra zer den? Amari berri ona nihaurrek emateagatik ari naiz. Hi, Beñat! Hi pilotaria haiz! Tira! Egizak salto leihotik!

BEÑAT: (Leiotik begira) Baina jauna... hemendik jauzi egiteko ere...

MAYI: Leihotik ez, aita, leihotik ez! Bizkarrezurra hautsiko du!!

MIKOLASA: Nausia! Nausia!

PANPILLI: Zer da? Errotuko nauzute! Zer da?

MIKOLASA: Xilintxak! Xilintxak! Xo!! Ez dituzute entzuten?

PANPILLI: Eta zer? Xilintxak badire ere, zer? Uste duzute, xilintxengatik izituko naizela ni? Xooo! (Zaldi-xilintxak entzun bitez berriz)

DOMINIXE: (Bere baitan) Hor zegok! Ber. a duk!

PANPILLI: Fuera! Fuera hemendik!

MAYI: Baina nundik, aitatxo? Zoaz zu baratzetik, Beñat!

BEÑAT: Ez andrea! Ni zurekin aterako naiz...!

PANPILLI: Ez jauna! Hik salto eginzak leihotik! Leihotik erran diat!

MAYI: Baiña aitatxo...

BEÑAT: Mayi! Eliza-ondoan elgartuko gera! (Salto egiten du leihotik)

MAYI: Aaaay!! San Bladi maitea! Ez dut begiratu nahi!

BEÑAT: (Kanpotik) Mayiiii...! Osorik naiz!

MAYI: (Lehiotik) Bizi zera? Banoa! (Ateratuko da bertze nonbeitetik)

PANPILLI: (Izerdia xukatuz) Ikusi, duk, Dominixe? Nik zerbeit manatzen badiat... egin beharko. Hola nauk ni!

DOMINIXE: Hola haiz hi bai, gaixo gizona, hola haiz hi!

 

(Soiñulariak)